OUDERENPROJECT
VERHUIZEN... WAAROM? DAAROM!
In dit project probeert het onderzoeksteam uit te zoeken hoe oudere dove mensen het liefst hun leven leiden en wat voor hen bijdraagt aan een gelukkig en waardevol bestaan. Voor iedereen die ouder wordt zijn gezondheid, veiligheid en goede zorg belangrijk. Hebben oudere doven daarnaast specifieke behoeften?
Dove mensen vormen een culturele minderheid met een eigen taal en cultuur en voelen zich met elkaar verbonden. Tegelijkertijd nemen ze deel aan de horende maatschappij, vaak met de nodige hindernissen en beperkingen. Wat heeft dat voor consequenties bij het ouder worden? Waar worden oudere doven blij en gelukkig van? Hoe speelt daarin de verbondenheid met andere doven een rol? Waar zijn dove ouderen bezorgd over of boos? Hoe wonen ze het liefst? Met wie? Waar? En welke wensen en verwachtingen hebben zij over hun toekomst? Over zorg en zorgvoorzieningen? Dit zijn vragen waarop met dit kwalitatief sociaal wetenschappelijk onderzoeksproject antwoorden werden gezocht.
UITGANGSPUNTEN
Op basis van aanwijzingen uit vooronderzoek en eerdere studies waren de uitgangspunten voor het onderzoeksproject de volgende:
1.
Oudere doven zijn qua leeftijd een afgebakende groep (onze informanten >60), maar het is geen homogene groep. De diversiteit is groot. Er zijn verschillen in sociale status, opleidingsniveau, stads- of plattelandsachtergrond, etniciteit etc. Daarnaast zijn er ook verschillen die specifiek zijn voor dove mensen, zoals school- en internaatsverleden of gebarentaalvaardigheid.
2.
Wel hebben ouderen een gemeenschappelijke geschiedenis waar het verbod op gebarentaal, betutteling en bevoogding vaak pijnlijk en tragische herinneringen heeft achtergelaten.
3.
Ook weten we uit ander onderzoek, dat sociale netwerken waarin toegankelijke communicatie met andere doven de boventoon voert, nodig zijn voor een goede kwaliteit van leven.
DE GELDERHORST
In Nederland staat een uniek centrum voor oudere doven, De Gelderhorst in Ede. In De Gelderhorst wonen een kleine 200 oudere doven in zelfstandige appartementen, het verzorgingshuis of de verpleegafdeling. Veel van de stafleden zijn zelf doof en de Nederlandse Gebarentaal is verplichte huistaal. Bovendien is het gebouw helemaal ingericht op bewoning door dove mensen, met visuele communicatiemiddelen, glazen liften, open binnen-balkons etc.
Ondanks het verdwijnen van bejaardenhuizen overal in Nederland, is De Gelderhorst vol bezet en staan er veel liefhebbers voor een woning op een wachtlijst. Bewoners en wachtlijsters vormen samen een aanzienlijk deel van alle oudere doven in Nederland.
Daarom is in de onderzoeksvragen specifiek aandacht besteed aan dit centrum. Wij verwachtten dat mensen op de wachtlijst van De Gelderhorst andere wensen en ideeën zouden kunnen hebben over kwaliteit van leven dan mensen die zich niet op de wachtlijst hadden laten plaatsen.
ONDERZOEKSVRAGEN
1.
Welke overwegingen maken oudere dove mensen ten aanzien van hun welzijn als ze over de toekomst nadenken? Wat zijn hun wensen en verwachtingen ten aanzien van wonen, zorg en kwaliteit van leven?
2.
Welke rol speelt het samenwonen met andere dove mensen in hun overwegingen?
3.
Speelt De Gelderhorst daarin een rol en zo ja, op welke manier?
4.
Hoe verschillen de overwegingen van mensen op de wachtlijst van De Gelderhorst met die van mensen die zich niet hebben ingeschreven?
BEVINDINGEN
Overwegingen voor een mogelijke verhuizing zijn complex en individueel, afhankelijk van de situatie van de informant. Belangrijke factoren in de afwegingen (zowel positief als negatief wegend) zijn:
GEZONDHEID
EENZAAMHEID
SFEER
FAMILIE
LEEF EN WOONOMGEVING
HUIDIGE WONING
GEZELSCHAP VAN OUDEREN
GEMENGDE ERVARINGEN
Gemengde ervaringen en gevoelens over samen met andere doven wonen:
POSITIEF
-
Gevoel van vrijheid en gelijkwaardigheid, onafhankelijkheid.
-
Gebarende omgeving -> makkelijke communicatie.
-
Gedeelde ervaringen (school, dovenclubs).
Herkenning (deaf-same).
NEGATIEF
-
Kleine, naar binnen georiënteerde groep.
-
Geroddel.
-
-
Wantrouwen en baas spelen, sociale controle.
Normatief over gebarentaalvaardigheid.
CONCLUSIES IN GROTE LIJNEN
-
Net als andere ouderen in Nederland, willen dove ouderen het liefst zo lang mogelijk thuis blijven wonen.
-
Beslissen om op oudere leeftijd samen te leven met andere doven is persoons- en situatie afhankelijk.
-
Oudere doven voelen zich verantwoordelijk voor elkaars welzijn. Zij begrijpen elkaars behoeften, maar die zijn niet voor iedereen hetzelfde.
-
Aandacht en begrip voor het doof-zijn door zorgverleners draagt sterk bij aan gemoedsrust en levenskwaliteit. Zij hoeven niet per se zelf doof te zijn of vloeiend te kunnen gebaren.
-
Het ouder worden - met de bijkomende zorgen over gezondheid, mobiliteit, eenzaamheid, en veiligheid - is (meer dan het doof-zijn als zodanig) een reden om naar een speciaal centrum als De Gelderhorst te verhuizen.
-
Alle geïnterviewden nemen De Gelderhorst mee in hun overwegingen over een goed leven op gevorderde leeftijd. Het is een centrum waar je fijn kunt wonen en goed verzorgd wordt.
-
De wetenschap dat De Gelderhorst bestaat is een bron van gemoedsrust voor dove ouderen, ook als ze daar nooit heen zouden verhuizen.
-
Veel ouderen staan onwennig tegenover de notie Dovencultuur, maar zijn trots op ‘hun’ Gelderhorst.
-
Naar verwachting zullen jongere generaties doven andere elementen in hun overwegingen over levenskwaliteit betrekken.
Voor een speciaal centrum als De Gelderhorst is een belangrijk vraag voor de toekomst hoe het zijn positie kan handhaven en versterken. Maatschappelijke ontwikkelingen als bezuinigingen en marktwerking in de zorg, en afhankelijkheid van investeerders van buiten zijn risico’s voor het voortbestaan. Bovendien is het overheidsbeleid gericht is op decentralisatie in de zorg, op bevordering van informele (mantel)zorg en op maatschappelijke integratie van groepen met speciale behoeften een bedreiging voor gespecialiseerde centra.